Dit nummer verscheen eind september 2025. Het is een themanummer en verschijnt naar aanleiding van het afscheid van Lut Missinne als hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universität Münster. Het nummer zoomt in op aspecten van cultuurcontact, vooral dan op de domeinen waartoe Lut zelf heeft bijgedragen, zoals de academische opleidingen Neerlandistiek, de literatuur- en vertaalwetenschap en de maatschappelijke uitstraling van (vertaalde) literatuur.
Lut is een alumnus van de KU Leuven. Na een periode als onder meer zelfstandig vertaalster, belandde ze in 1999 aan de Universität Münster, een van een handvol instellingen in de Duitstalige wereld waar een volwaardige studie neerlandistiek kan worden doorlopen. Lut is de eerste hoogleraar Nederlandse letterkunde aan die universiteit en heeft tijdens haar loopbaan het letterkundige curriculum sterk uitgebouwd, met als zichtbaarste resultaat het mastertraject Literarisches Übersetzen und Kulturtransfer –nog steeds de enige opleiding voor literaire vertalers in Duitsland die uit het Nederlands in het Duits willen vertalen.
Onder haar vele nevenactiviteiten springt, naast haar lidmaatschap van meerdere literaire jury’s, de inzet voor de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN) bijzonder in het oog. Van 2000 tot 2009 was ze er bestuurslid en van 2012 tot 2023 redacteur (vanaf 2018 hoofdredacteur) van Internationale Neerlandistiek, een van de door de IVN verzorgde tijdschriften. Luts wetenschappelijke werk kan wellicht het treffendst gekarakteriseerd worden met de term literarische Vermittlung. Dat thema duikt al op in haar inaugurale lezing en ook in veel van haar latere werk over thema’s als vertalen/hertalen, fictionaliteit, bloemlezingen en reisliteratuur. Van de talrijke titels vermelden we hier graag de bundel Tussen twee stoelen, tussen twee vuren. Nederlandse literatuur op weg naar de buitenlandse lezer, uitgegeven in 2018 met Jaap Grave, waarop de titel van dit themanummer zinspeelt.
De bijdragen in dit nummer zijn een eerbetoon aan Lut Missinne en sluiten alle op een of andere manier aan bij het thema van de literarische Vermittlung.
Bekijk het volledige nummer via de
website van Amsterdam University Press
Artikelen
Tussen twee talen, tussen twee culturen: inleiding
Door Gunther De Vogelaer & Lisa Mensing
Dit artikel vormt een inleiding op dit themanummer.
Profiel, motivatie en landbeelden van Duitse neerlandistiekstudenten
Door Gunther De Vogelaer, Dietha Koster & Anne Renzel
Taal- en cultuurinstituten aan buitenlandse universiteiten zijn evidente plaatsen waar cultuurcontact plaatsvindt. In de relatief rijke geschiedschrijving van de Duitse neerlandistiek is echter weinig aandacht besteed aan het perspectief van de studenten. Via een enquête uitgevoerd bij eerstejaarsstudenten neerlandistiek tussen 2018 en 2022 worden in dit artikel de studentenaantallen belicht, net als het profiel van de instromers, hun motivatie inclusief hun oriëntatie op de arbeidsmarkt, en het beeld dat ze hebben van de Lage Landen.
Een bijzondere loot aan de stam
Door Jacco Pekelder
Binnen de Münsterse universiteit opereert ook het Zentrum für Niederlande-Studien (ZNS), dat zich op het snijvlak van wetenschap en samenleving positioneert. Naar aanleiding van het afscheid van Lut Missinne als hoogleraar voor Nederlandse literatuur aan de Universität Münster schetst de auteur een portret van een bijzondere loot aan de stam van de neerlandistiek: het Zentrum für Niederlande-Studien aan dezelfde universiteit. Hij reflecteert op de activiteiten van het ZNS op het gebied van onderzoek, onderwijs en kennisoverdracht en op de toekomst als intermediair in de Nederlands-Duitse betrekkingen.
Vrouwen in de Duitse neerlandistiek, 1916-1965
Door Jaap Grave
In deze bijdrage richt de auteur zich op vrouwen in de neerlandistiek aan Duitse universiteiten. Daar is tot nu toe geen onderzoek naar gedaan. Doceren, maar vooral onderzoek aan universiteiten was lange tijd het domein van mannen Vrouwen maakten vaak geen carrière of konden dat in de periode 1916-1965 niet. Pas in 1992 werd met Helga Hipp de eerste vrouw tot hoogleraar neerlandistiek in Duitsland (Leipzig) benoemd. In dit artikel presenteert Jaap Grave drie categorieën: allereerst taaldocenten uit het Nederlandse taalgebied die kort aan een universiteit in Duitsland werkten, vervolgens germanisten die zich aan universiteiten met onderwerpen uit de neerlandistiek bezighielden of overstapten naar de neerlandistiek en ten slotte docenten in de neerlandistiek die om uiteenlopende redenen lange tijd in Duitsland werkten.
Mr. Hans Richard Eyl
Door Ralf Grüttemeier
Het begrip en het concept ‘bemiddelaar’ – en varianten – worden de afgelopen twee decennia in toenemende mate gebruikt in de vertaalwetenschap en vergelijkende literatuurwetenschap. Dat geldt echter in mindere mate voor de relaties tussen maatschappelijke domeinen als literatuur, recht of politiek, waar het begrip eveneens vruchtbaar lijkt. Een interessante casus in dat verband vormt de Nederlandse jurist Hans Richard Eyl (1926-2016), die in eerste instantie Gerard Reve heeft verdedigd in het beroemdste Nederlandse literaire proces, het zogenaamde Ezelproces (1966-1968). Het onderhavige artikel onderzoekt in hoeverre Eyl als bemiddelaar tussen recht en literatuur kan worden gekarakteriseerd, waarbij zijn onder pseudoniem in 2012 gepubliceerde memoires Een eigenaardig broederschap. Episodes uit het rechtsleven als voornaamste bron dienen.
‘Ik ga geen terrorist begraven, ik ga mijn broer begraven.’
Door Katja Sarkowsky & Twan Zegers
Sophocles’ Antigone wordt vaak gebruikt om hedendaagse maatschappelijke conflicten te ensceneren en te interpreteren. Deze bijdrage richt zich op twee Antigonebewerkingen van de afgelopen tien jaar, namelijk Stefan Hertmans’ toneelstuk Antigone in Molenbeek (2017) en Kamila Shamsies roman Home Fire (2017). De nadruk ligt op Hertmans’ tekst, een directe reactie op de terreuraanslagen in Parijs en Brussel in 2015 en 2016. Hij deelt met Shamsies bewerking een kritische interesse in het identificeren en analyseren van de conflict- en machtsstructuren in multiculturele samenlevingen, en in het democratische zelfbegrip. Aan de hand van de Antigone appelleren beide teksten aan een politiek discours waarin de radicalisering van jonge moslims en de terreur van de zogenaamde Islamitische Staat fundamentele debatten op gang brachten over culturele en politieke identiteit. Hertmans en Shamsie bieden beiden complexe verkenningen van deze debatten, met verschillende accenten, namelijk besluitvorming bij Hertmans en bemiddelingsmogelijkheden bij Shamsie. In hun genuanceerde actualiseringen van de kenmerken van de tragedie tonen ze zowel het voortdurende belang als de mogelijkheden van de Griekse tragedie vandaag de dag.
Over bemiddelen
Door Ton Naaijkens
Bloemlezingen van vertaalde literatuur, in het bijzonder poëzie, vormen een apart geval van transculturele bemiddeling. Het zijn literaire verschijnselen waarbij bemiddeling, selectie en vertaling een complex spel met elkaar spelen. In deze bijdrage wordt vooral ingegaan op Duitse bloemlezingen van Nederlandstalige poëzie aan de hand van concepten van Steiner (1970), Marja (1963) en Missinne en Zindler (2018).
Geschiedenis van de Nederlands-Duitse vertaalontwikkelingen
Door Lisa Mensing & Sarah Hewitt
Een interview met Helga van Beuningen.
De voorbije veertig jaar is het literaire vertalen van het Nederlands naar het Duits uitgegroeid tot een bloeiend vak. Dit interview documenteert de ervaringen van vertaalpionier Helga van Beuningen in die periode. De professionalisering van het vakgebied wordt besproken, net zoals de rol van sleutelorganisaties hierbij, zoals uitgeverijen, de Frankfurter Buchmesse, universiteiten en financieringsorganen. Helga van Beuningen vertaalt al meer dan veertig jaar Nederlandstalige literatuur in het Duits.
Boekbesprekingen
Uit het hart, in het oog
Door Ulrike Burki
Bespreking van het boek Uit het hart. Opstellen over moderne Vlaamse literatuur (2024, Enschede) van Jeroen Dera & Jos Joosten.
Uit het hart is het album amicorum dat Jeroen Dera en Jos Joosten voor Jos Muijres samenstelden.
Een eigenzinnige kijk op taal én de wereld
Door Peter Dirix
Bespreking van het boek Leve de vooruitgang! Een eigenzinnige kijk op onze taal. (2024, Booklyn, Vilvoorde) van Joop van der Horst.
In dit boek worden 104 columns gebundeld die Van der Horst tussen 1995 en nu voor een aantal Nederlandstalige kranten en tijdschriften schreef.
Taal als vingerafdruk van de mens
Door Alexander Van Herpe
Bespreking van het boek Wat taal verraadt (2024, Lannoo Campus, Tielt) van Freek Van de Velde.
In zijn nieuwste boek verhaalt Freek Van de Velde hoe taal zich ontwikkeld heeft, evolueert en zal blijven veranderen in interactie met haar gebruiker: de mens.
In Memoriam
Een (taal)vriendin is heengegaan: in memoriam Agata Kowalska-Szubert (1968-2025)
Door Wilken Engelbrecht
Over Internationale Neerlandistiek
Internationale Neerlandistiek bevordert de dialoog tussen alle wetenschappers die werkzaam zijn op het gebied van de internationale neerlandistiek. Het tijdschrift richt zich op de Nederlandse (en Zuid-Afrikaanse) taal- en letterkunde in ruime zin, en heeft daarnaast aandacht voor interculturele aspecten van de subdisciplines, communicatiewetenschap, didactiek en nieuwe technologie in de vakbeoefening, het verloop van canoniseringsprocessen, vertalen, culturele studies en voor de cultuur van de Lage Landen.
Wilt u dit tijdschrift ook op papier ontvangen? Dat kan voordelig in combinatie met een lidmaatschap van de IVN.
Foto: Matthieu Sergier, Lut Missinne en Anne Sluijs bij Luts afscheid in Munster.