De onlangs overleden Ray Bradbury beschrijft in zijn roman Fahrenheit 451 (1953) een anti-intellectueel Amerika. Bekender dan het boek is vermoedelijk de verfilming van François Truffaut uit 1966. Een film met nog altijd indrukwekkende beelden, zoals de reusachtige televisieschermen op straat waarop programma’s worden uitgezonden die de mensen moeten vermaken en tevreden moeten houden. Brandweerlieden blussen geen branden, maar vernietigen met hun apparatuur boekenpapier. Boeken symboliseren het individualisme: wie er een leest of bezit, wordt opgesloten.
In de roman komt een voormalige hoogleraar Engels voor, Faber, een voorzichtige en angstige man. De universiteit waar hij heeft gewerkt, is gesloten en hij heeft ontslag gekregen. Op zijn kennis wordt geen prijs meer gesteld en het begrip ‘intellectueel’ is een scheldwoord geworden. In een bos houden zich mensen schuil die boeken uit het hoofd leren om de inhoud mondeling door te kunnen geven. Zij wachten op tijden waarin het verbod op boeken is opgeheven. Eén van hen zegt: ‘some day, some year, the books can be written again, the people will be called in, one by one, to recite what they know, and we’ll set it up in type until another Dark Age, when we might have to do the whole damn thing over again’.
Veel van de beschrijvingen van Bradbury zijn uitgekomen, las ik in de necrologieën. Vrijwel niemand ging in op zijn cultuurpessimisme. Ik zal dat ook niet doen, aan de vooravond van de nieuwe Middeleeuwen.
‘Wat zou je uit je hoofd leren?,’ vraag ik. Ik had haar antwoord kunnen raden: ‘Tristram Shandy,’ zegt ze zonder te aarzelen. Dan begint ze te lachen omdat ze, zegt ze, niet zou weten hoe ze de afbeeldingen en lijnen zou moeten onthouden en weergeven. Waarom Sternes boek? Ze zegt dat het een van de intelligentste boeken is die ze kent. Heeft ze alternatieven? Vooruit, twee: Don Quichot en Ulysses. Maar wel in vertaling.
Mijn boekhandelaarster vertelde me vorige week dat ze trots is op haar klanten. Ik groeide. Tot dusver, zei ze opgetogen, heeft nog maar een klant naar een exemplaar van Fifty Shades of Grey gevraagd. In heel Duitsland zijn daar inmiddels meer dan 1,2 miljoen van verkocht. Zou iemand dat boek uit zijn hoofd willen leren?
Jaap Grave (Berlijn)