Over Elsschot gaat het verhaal dat hij eens aan Greshoff gevraagd moet hebben: "Wie is toch die Freud waar in Forum zoo dikwijls over gesproken wordt?" Gezien de verwijzing naar Forum vroeg hij het in de jaren dertig.
Er zijn waarschijnlijk maar weinig boeken- en krantenlezers die nooit gehoord hebben van Dostojewski, Homerus, Shakespeare, Sigmund Freud, Karl Popper of Thomas Piketty. Je hoeft geen werk van hen gelezen te hebben om toch ongeveer te weten wie het zijn. Andere schrijvers zijn dan weer buiten de familie totaal onbekend, zoals Willem van Dinxperloo of Ellen de Bast. Maar tussen de wereldberoemde schrijvers enerzijds en de helemaal vergeten schrijvers anderzijds staan zij die in kleine kring heel beroemd zijn maar daarbuiten onbekend. Daartoe behoren Ilja Ilf en Jevgeni Petrov. Ze zijn vooral beroemd om twee boeken die ze samen schreven (De twaalf stoelen (1928) en Het gouden kalf (1931)), maar die zijn voor een schare van trouwe bewonderaars en liefhebbers dan ook absoluut onovertroffen.
Ik heb ze ook gelezen, en ja, ik begrijp die bewondering wel. Niettemin: het is me gelukt om als verwoed boekenlezer de pensioengerechtige leeftijd te bereiken zonder ooit bewust van Ilf en Petrov gehoord te hebben. En vraag ik om mij heen bij andere en niet minder hartstochtelijke lezers, dan blijkt dat ongeveer de helft van hen Ilf en Petrov "natuurlijk" kent, al heel lang en ze fantastisch vindt, terwijl de andere helft er nog nooit van gehoord heeft. Wereldberoemd in kleine kring dus.
En kijk, dat is nu zo aardig. Ik verkeerde tot voor kort in de overtuiging dat de uitspraak "Wereldberoemd in Amsterdam" afkomstig was van Gerard Reve (maar vraag me even niet waar het staat).
Bij Ilf en Petrov lezen we in De twaalf stoelen (hoofdstuk 20) over een derderangs zangeres die wordt aangekondigd als: "Dames en Heren! Wereldberoemd in Marinaja Rosjtsja! Hier is Barbara Godlevskaja!"
Zo staat het er, maar dat is waarschijnlijk een typefout van de vertaler. Marina Rosjtsja is een metrostation en een buurt in Moskou.
Dat Gerard van het Reve de grap hoogstwaarschijnlijk gelezen heeft bij Ilf en Petrov wordt ondersteund door het feit dat De twaalf stoelen en Het gouden kalf honderd procent zeker met vlijt gelezen werden in het communistische en Russisch-georienteerde ouderlijk huis van Van het Reve (Zie het Verzameld Werk van Karel van het Reve III, 924 en VI, 649-650).
Joop van der Horst (Leuven)